Dereń kousa – Venus® i inne mieszańce z Uniwersytetu Rutgersa

Przez wiele lat wśród odmian derenia kousa (Cornus kousa) dominowały te o białych podsadkach kwiatowych lub barwnych liściach (biało-zielonych, biało-różowych). Wśród odmian kwitnących na różowo dostępna była w zasadzie tylko pochodząca z Japonii ‘Satomi’(spotykana tez pod nawami ‘Rosabella’, ‘New Red’ czy ‘Miss Satomi’). Tworzy ona jednak podsadki stosunkowo małe i w jasnym, mało wyrazistym odcieniu. Dopiero odmiany otrzymane na Uniwersytecie Rutgersa w USA zwróciły powszechną uwagę klientów na ten gatunek.

Przełomowy program hodowlany Uniwersytetu Rutgersa

Wyzwania uzyskania form o dużych intensywnie różowych podsadkach podjęli się  naukowcy z Uniwersytetu Rutgersa w stanie New jersey w Stanach Zjednoczonych.     Tamtejszy program hodowlany rozpoczął się w latach 60. XX wieku pod kierownictwem dr. Elwina Ortona. Skupił się on na dwóch celach. Pierwszym było stworzenie mocno różowych lub czerwonych odmian C. kousa. Drugim – otrzymanie karłowych kreacji derenia kwiecistego (C. florida). 

Do hodowli wykorzystano, oprócz dwóch wymienionych gatunków, także nieco mniej znany dereń Nutalla (C. nutallii). Uzyskanie mieszańców dereni kousa i kwiecistego nie było łatwe. Po pierwsze kwitną one w odstępie około jednego miesiąca od siebie. Po drugie trudno było uzyskać mieszańce międzygatunkowe. Dereń kousa pochodzi bowiem z Azji, a kwiecisty – z Ameryki Północnej. To jednak się udało, a efektem jest krzyżówka, która została nazwana Cornus × rutgersensis na cześć Uniwersytetu Rutgersa. Z kolei mieszańce C. kousa × C. nuttallii otrzymały nazwę Cornus × elwinortonii na cześć doktora Elwina Ortona. Z tych dwóch grup, drogą dalszej selekcji i krzyżowania uzyskano liczne odmiany, które szturmem zdobyły najpierw rynek w USA, a potem w Europie. Obecnie dostępne są już także w polskich szkółkach.

Od Aurory® po Scarlet Fire®

Po wielu ocenach i doświadczeniach, na początku lat 90. XX w. na rynek w USA trafiła pierwsza seria mieszańcowych dereni z Uniwersytetu Rutgersa. To seria Stellar®, do której  należą: Aurora®, Constellation®, Stellar Pink®, Celestial®, Ruth Ellen® oraz Stardust®. Dr. Orton kontynuował badania i hodowlę. Dalsze krzyżowanie otrzymanych odmian z dereniami kousa i Nutalla zaowocowało kolejną serią odmian o nazwie Jersey Star®. Zostały wprowadzone na rynek w 2004 r. Należą do nich dwie kreacje: Venus® i Starlight®. Obie wyróżniają się bardzo atrakcyjnymi, ogromnymi białymi kwiatami. Najnowszą odmianą z Uniwersytetu w Rutgers jest Scarlet Fire® z 2016 r. Tą selekcją Thomas Molnar zakończył projekt rozpoczęty przez dr. Ortona.

Mieszańce z Uniwersytetu Rutgersa – pochodzenie*

’Aurora'(’Rutban’)

Odmiana chroniona od 1990 r. Jedna z 6 pierwszych w obrębie serii Stellar®. W młodym wieku drzewa mają pokrój wyprostowany. W starszym ich gałęzie rozkładają się coraz szerzej. Odmiana o najzdrowszych liściach w serii Stellar®. Są one ciemnozielone, grube i skórzaste. Jesienią wspaniale przebarwiają się na ciemno czerwono z jaśniejszymi odcieniami. Podsadki kremowobiałe, bardzo szerokie i gęsto ułożone obok siebie. Lekko różowieją zanim opadną. Kwitnie równocześnie z odmianą Celestial®, krótko po Ruth Ellen®, ale przed Constellation®. Według wielu, najładniejszy z mieszańców z Uniwersytetu Rutgersa.

Celestial® (‘Rutdan’, syn. Galaxy®)

Odmiana z 1990 r. Prawdopodobnie rośnie najsłabiej spośród całej serii Stellar®. 19- letni okaz matecznym miał 5 m wysokości i 4,2 średnicy. Pąki kwiatowe tworzące się pod koniec lata są mniej odporne na niskie temperatury niż u innych mieszańców. Pokrój wzniesiony. Podsadki czysto białe, mocno zaokrąglone. Pięknie przebarwia się jesienią na czerwono.    

Constellation® (‘Rutcan’)

Ta odmiana została zarejestrowana w 1990 r. Według wielu, jest najładniejsza z całej serii Stellar®. Ma bardzo wzniesiony pokrój i łatwo daje się wyprowadzić w formę pienną. Kwitnie niezwykle obficie. Podsadki są białe, owalne i duże. Są ułożone blisko, ale nie zachodzą na siebie. Jesienią liście zmieniają barwę na fioletowoczerwoną.

Hyperion® ( ‘KF111-1’)

Ten mieszaniec tworzy duże krzewy/drzewa, w USA z łatwością osiągające wysokość 10 m. Mają wysoką tolerancję wobec mączniaka i antraknozy. Kwitnie późno, czasem dopiero po upływie 5 lat. Podsadki duże, białe, mocno zaokrąglone. Odmiana o większych wymaganiach cieplnych niż pozostałe z Uniwersytetu Rutgersa.   

Ruth Ellen®  (‘Rutlan’)

Odmiana z 1991 r. Ze wszystkich z serii Stellar® najbardziej podobna do derenia kwiecistego. Już w młodym wieku tworzy szerokie piętra płasko rozłożonych gałęzi. Rośnie raczej szeroko niż wysoko. Podsadki czysto białe, najbielsze w całej serii. Ponieważ są bardzo cienkie i delikatne, nawet przy najmniejszym wietrze poruszają się jak motyle. Pod koniec kwitnienia (trwa przez ok. 3 tygodnie) różowieją. Liście dość wąskie, jesienią atrakcyjnie czerwonofioletowe.

Saturn® (‘KF1-1’)

Tworzy duże krzewy lub małe drzewa o zaokrąglonej koronie. Kwitnie obficie. Podsadki duże białe, zachodzące na siebie i wyraźnie uniesione ponad liście. Drzewa są zdrowe, prawie odporne na mączniaka i antraknozę. W wieku 35 lat okaz mateczny wciąż rósł silnie, chociaż nigdy nie był opryskiwany środkami chemicznymi.

Starlight® (‘KN4-43’)

To mniej znana siostrzana kreacja odmiany Venus® z 1973 r. Była przełomem w hodowli, bo wcześniej nikomu nie udało się skrzyżować derenia kousa z dereniem Nutalla. Kwitnie około 8 dni przed dereniem Venus®. Sadząc obie kreacje obok siebie można spektakularnie wydłużyć kwitnienie. Podsadki tworzą „kwiat” o średnicy do 10 cm. Są czysto białe i częściowo na siebie zachodzą. U tej odmiany zimą szczególnie widoczne są pąki kwiatowe (cecha po dereniu Nutalla). Drzewo rośnie silnie, tworzy piramidalną koronę.

Rosy Teacup® (KN142-2’)

Jeden z najlepszych mieszańców derenia kousa o różowych kwiatach. Podsadki mocno różowe, z czerwonymi brzegami, zachodzące na siebie. Utrzymują się na roślinie przez trzy tygodnie. Drzewa rosną silnie, mają wzniesiony pokrój. Są mocno rozgałęzione od samego dołu. Jesienią liście nabierają koloru burgundowego.

Scarlet Fire® (‘Rutpink’)

Drzewa tej odmiany są niewielkie, mocno rozgałęzione. Już w pierwszym roku produkcji w szkółce dorastają do wysokości około 90 cm, a w wieku 8–10 lat osiągają 2,5–3 m. Pierwsze kwiaty pojawiają się czasem już w drugim roku po rozmnożeniu. Podsadki są intensywnie ciemnoróżowe, młodsze są ostro zakończone, starsze mają zaokrąglone wierzchołki. Nie zachodzą na siebie i w niektórych latach utrzymują nawet do 8 tygodni. To odmiana otrzymana przez dr Thomasa Molnara i wprowadzona na rynek w 2016 r.

Stardust® (‘Rutfan’)

Odmiana z 1990 r., bardziej przypominająca wyglądem dereń kwiecisty niż kousa. Drzewa mają najszersze i najniższe korony spośród odmian z serii Stellar®. Okaz mateczny dorósł do wysokości 3 m i średnicy 5,7 m w wieku 19 lat. Podsadki szerokie, duże, białe, nigdy nie zachodzą na siebie. Odmiana trudna do rozmnażania, bo niekompatybilna z podkładkami C. kousa. Z tego powodu dość rzadko spotykana. Najłatwiej rozmnażać ją przez sadzonki półzdrewniałe, traktowane substancji przyspieszającymi tworzenie korzeni.    

Stellar Pink® (’Rutgan’)

Jedyna różowo kwitnąca odmiana w serii Stellar®. Młode okazy tworzą korony wzniesione. Starsze stają się coraz szersze (w wieku 15 lat osiągają w USA ok. 6 m wysokości, przy 5 m średnicy). Podsadki mocno zaokrąglone, nachodzące na siebie. Ich barwa może być od mlecznoróżowej do intensywnie różowej. Zależy to podłoża, wilgotności, stanowiska oraz temperatury w czasie kwitnienia. Większość owoców jest pozbawiona nasion. Liście jesienią fioletowoczerwonawe.

Venus® (’KN30 8′)

To obecnie jedno z najbardziej pożądanych drzew ogrodowych, także w Polsce. Ta odmiana powstała w 1983 r. Tworzy wyjątkowo duże i białe podsadki kwiatowe, największe w obrębie rodzaju Cornus. Drzewo rośnie zdrowo i szybko. Najstarsze okazy w Europie osiągnęły wysokość 9 m. W Polsce zwykle dorasta do 3-5 m. Liście są ciemnozielone. Interesującą cechą tego mieszańca jest jego wyjątkowo duża mrozoodporność. Według wielu autorów, jest ona wyższa niż w przypadku obu rodziców (C. nutallii i C. kousa). Drzewa rosną dobrze w pełnym słońcu i nie są szczególnie wybredne wobec podłoża (byle nie było zbyt gliniaste). Mają być prawie całkowicie tolerancyjne wobec mączniaka oraz antraknozy. Owoce duże i czerwone. Jesienią liście przybierają odcienie żółte, pomarańczowe i czerwone.     

Rozmnażanie

Wszystkie opisane odmiany są prawnie chronione i ich rozmnażanie bez zezwolenia jest zabronione.

Odmiany derenia kousa rozmnaża się w Holandii najczęściej przez szczepienie późnym latem, zaczynając od końca sierpnia. Na podkładki wykorzystywane są dwuletnie siewki gatunku. Na zrazy wybiera się jedno- lub dwuwęzłowe ulistnione odcinki pędów. Szczepi się pod osłonami w klin. Podkładkę ścina się całkowicie na wysokości 5 cm i nacina pionowo w środku. Przycięty obustronnie w klin zraz wsuwa się w powstałą szparę i wiąże. Przy wysokiej wilgotności szczepy zrastają się do zimy. W Holandii uprawia się je zazwyczaj pod osłonami jeszcze przez kolejny sezon, aby przyspieszyć wzrost.

W Stanach Zjednoczonych derenie kousa często okulizuje się latem w gruncie na podkładkach gatunku, zwykle od lipca do sierpnia.

Możliwe jest rozmnażanie w lipcu/sierpniu z sadzonek półzdrewniałych, traktowanych substancjami wspomagającymi tworzenie korzeni. Sadzonki powinny mieć długość 10-15 cm i fragment piętki. Najlepiej ukorzeniają się w warunkach wysokiej wilgotności i przy podgrzewanym podłożu. Ta metoda nie gwarantuje jednak wysokiej udatności.

Lepsze wyniki, według niektórych, dają sadzonki zdrewniałe pobierane jesienią po opadnięciu lisci i ukorzeniane w tunelu foliowym. Powinny mieć długość 15-20 cm. Należy je pobierać z pędów jednorocznych z fragmentem ubiegłorocznej piętki.      

Ostatnio sporo odmian derenia kousa pochodzi także z laboratoriów in-vitro.