Hortensja dębolistna – odmiany i produkcja

Późny przybysz ze Stanów Zjednoczonych

Hortensja dębolistna (Hydrangea quercifolia) została dla ogrodnictwa odkryta w USA w XVIII wieku. Do Europy dotarła jednak znacznie później. Występuje w naturze w południowo-wschodnich regionach Stanów Zjednoczonych. Zasiedla tam widne lasy, zazwyczaj miejsca bardziej wilgotne, np. wzdłuż strumieni, ale zawsze dobrze zdrenowane i lekko zacienione. Ten gatunek lubi wilgotne podłoże, ale nie znosi stagnującej w nim wody. W uprawie ogrodowej zadomowione rośliny dość dobrze znoszą niezbyt długie okresy suszy.  Krzewy dorastają do ponad 3 m wysokości, nie są zbyt gęste. Często tworzą większe kolonie, rozrastające się przez podziemne rozłogi.

Liście mają 3-7 klap i nieco przypominają te u dębu. Mogą mieć od 10 do 30 cm długości, przy podobnej szerokości. Są bardzo dekoracyjne i stanowią o wartości ozdobnej krzewów, nawet pozbawionych kwiatostanów. Ich dodatkowym atutem jest bardzo efektowne przebarwianie się jesienią. Przyjmują wtedy na dość długi okres barwy od jasnoczerwonych po burgundowe.

Kwiaty zebrane są w stożkowate wiechy, długości 15-30 cm i szerokości 7-13 cm. Pojawiają się na końcach pędów. Każda zbudowana jest z dwóch rodzajów kwiatów, efektownych płonnych i mniej dekoracyjnych płodnych. U gatunku są początkowo zielonkawobiałe, potem czysto białe, a przekwitając brązowieją. U kilku odmian ogrodowych udało się uzyskać kwiatostany, który starzejąc się różowieją.  Kwiaty hortensji dębolistnej pachną wprawdzie lekko, ale i tak najmocniej ze wszystkich gatunków z tego rodzaju.

Zimotrwałość zależy od pochodzenia odmiany

Pąki kwiatostanowe tworzą się u tego gatunku już latem. Z tego powodu mogą przemarzać w mroźne zimy. Zdarza się to jednak stosunkowo rzadko. Na przykład tej zimy, w moim ogrodzie przemarzły liście ognika, laurowiśni, czy igły niektórych cedrów. Pąki kwiatowe hortensji dębolistnej (odmian 'Munchkin’ i 'Ruby Slippers’) już w marcu zaczęły jednak nabrzmiewać bez oznak uszkodzeń.

Zimotrwałość odmian zależy w dużej mierze od ich pochodzenia. Im dalej na północ naturalnego zasięgu zostały otrzymane, tym z reguły lepiej zimują. Doświadczenia z USA z 2019 r. wykazały, że najgorzej zimują odmiany, znalezione z populacji siewek pochodzących z Florydy. Przykładem takiej odmiany jest np. Snow Queen (‘Flemygea’), która w doświadczeniach okazała się najmniej odporna na niską temperaturę. Do grupy odmian dobrze radzących sobie z niską temperaturą zaliczono np. ‘Munchkin’, ‘Ruby Slippers’ i ‘Sikes Dwarf’.       

Jedna z bardziej uniwersalnych w uprawie ogrodowej

Hortensję dębolistną można zaliczyć do gatunków z tego rodzaju, dla których kwiatostany są dodatkowym bonusem. Krzewy pięknie prezentują się nawet ich pozbawione. Intrygują latem dużymi, ciemnozielonymi klapowanymi liśćmi, niekiedy błyszczącymi. Takie ma np. jedna z nowszych odmian FIRST EDITIONS® JETSTREAM™ (’PIIHQ-I’). Jesienią liście pięknie się przebarwiają. Warto je wykorzystywać w jesiennych zestawieniach kolorystycznych.

Hortensje tego gatunku bardzo efektownie prezentują się w czasie kwitnienia. Szczególnie ciekawe są odmiany, których kwiatostany nie brunatnieją w miarę starzenia, ale różowieją (‘Ruby Slippers, ‘Munchkin’, ‘Queen of Hearts’).  

Wśród zalet tego gatunku wymienić też należy dużą – jak na hortensje – odporność na niekorzystne warunki uprawy. Chociaż najlepiej rosną na glebach dostatecznie wilgotnych, ale zawsze dobrze zdrenowanych, po zadomowieniu całkiem dobrze radzą sobie z suszą. Łatwo adaptują się do różnego typu gleby. Chociaż najlepsze będą te lekko kwaśne z dużą ilością substancji organicznej, rosną także na podłożach gliniastych. Najlepsze jest dla nich stanowisko częściowo ocienione. W moim prywatnym ogrodzie, obecnie prawie 20-letni krzew, osiągnął ponad 2 m wysokości przy podobnej średnicy. Chociaż rośnie w pełnym słońcu i latem mocno cierpi z powodu suszy, co roku niezawodnie kwitnie. Nie znam niestety nazwy odmiany. Najbardziej przypomina ‘Snow Queen’ z powodu lekko różowiejących późnym latem kwiatostanów.

Odmiany

Na świecie znanych jest około 50 odmian tego gatunku. W Polsce spotyka się ich znacznie mniej. Hodowla odmian hortensji dębolistnych zaczęła jednak się stosunkowo niedawno. Większość znanych kreacji pochodzi ze Stanów Zjednoczonych. Poniżej przedstawiam te najczęściej spotykane oraz najnowsze.

• Alice’  to jedna z największych odmian hortensji dębolistnej. W Stanach Zjednoczonych jej krzewy mogą osiągać wysokość nawet 4,5 m przy szerokości 3 m. Kwiatostany są duże (do 30 cm długości), stożkowate, białe. Liście jesienią zmieniają kolor na burgundowy. Odmiana otrzymana ok. 1989 r. przez Michaela Dirra na Uniwersytecie w Georgii (USA). jej siostrzaną odmiana tego samego pochodzenia jest ’Alison’, której kwiatostany są nieco mniejsze i bardziej wzniesione,
• ‘Burgundy’ to odmiana uznawana za jedną z najefektowniejszych pod względem jesiennego przebarwienia liści. O tej porze roku stają się one prawie bordowe. Krzewy dorastają do wysokości 1,5 m, szerokości 2 m i mają dość nieregularny, lekko kopulasty pokrój. Stożkowate kwiatostany o wysokości około 30 cm pojawiają się na krzewach w lipcu i sierpniu. Odmianę otrzymali Rein i Mark Bulk z Holandii w 1995 r.

• FIRST®EDITIONS JET STREAM® (‘PIIHQ-I‘) to odmiana, którą otrzymali Joshua Kardos i Michael Dirr z firmy Plant Introductions Inc. z USA. Krzewy są zwarte, często szersze (do 2 m) niż wyższe (ok. 1,5 m). Liście duże, ciemnozielone, lekko pofalowane. Jesienią zmieniają barwę na czerwonopomarańczową. Kwiatostany stożkowate. Z pofalowanymi białymi kwiatami sterylnymi w dolnej części i zielonkawymi płodnymi w górnej. W miarę starzenia różowieją.  

• Gatsby Gal® (’Brenhill’) to jedna z nowszych odmian. Otrzymali ją Douglas i Brenda Hill z Cleveland w Alabamie. Krzewy są zwarte. Dorastają do wysokości 150-180 cm, przy podobnej szerokości. Wyróżniają się bardzo dużymi i licznymi kwiatostanami. Są one czysto białe i ładnie wyeksponowane ponad piętrem liści. Odmiana przydatna do mniejszych ogrodów.

• Gatsby Moon® (’Brother Edward’) to kolejna z kreacji otrzymanych przez Douglasa I Brendę Hill z Cleveland w Alabamie. Wyróżnia się ogromnymi kwiatostanami, złożonymi z gęsto upakowanych kwiatów sterylnych. Nadaje im to nieco poduchowaty wygląd. Kwiatostany są stożkowate, białe. Starzejąc się nieco zielenieją późnym latem.  Krzewy dorastają do wysokości 180-240 cm, przy podobnej szerokości.

• Gatsby Pink® (’JoAnn’) to odmiana otrzymana w Powell Gardens z Kingsville w USA. Krzewy dorastają do wysokości 180-240 cm, przy podobnej szerokości. O jej wyjątkowości decydują kwiatostany. Początkowo białe szybko stają się jednak efektownie jasnoróżowe, a starzejąc – ciemnoróżowe. Ciemnozielone liście jesienią przybierają atrakcyjny odcień mahoniowoczerwony.

• ‘Harmony’ to odmiana o nietypowym kształcie kwiatostanów. Są one mocno zaokrąglone i zbudowane z kwiatów sterylnych. Nieco przypominają kwiatostany kaliny pospolitej ‘Roseum’. Ponieważ są ciężkie, zakończone nimi pędy przewisają, a nawet dotykają podłoża. Krzewy dorastają do wysokości 2,5–3 m. Odmiana otrzymana przez Th. A. McDaniela z Alabamy (USA) przed 1985 r.
• ‘Ice Crystal’^® (’Hqopr010′) tworzy krzewy o dość zwartym pokroju. Dorastają do wysokości około 1,5 m i szerokości 1,3 m. Kwiatostany tej odmiany są złożone z czysto białych kwiatów płonnych, rozmieszczonych luźno jak gwiazdki pomiędzy kwiatami płodnymi. Kwiatostany pojawiają się licznie i dość długo, od lata aż do późnej jesieni. Liście bardzo mocno powcinane. Jesienią przebarwiają się na odcienie czerwieni, fioletu i burgundu. Odmiana ma być wyjątkowo odporna (jak na hortensje) na suszę. Znaleziona w Belgii przez Jana Oprinsa w 2008 r.

• ‘Little Honey’ (‘Brihon’^®) to odmiana o żółtozielonych liściach. Może rosnąć w słońcu i w półcieniu. W zbytnim zacienieniu jej liście mogą zielenieć. Jesienią zmieniają barwę na pomarańczowoczerwoną. Odmiana znaleziona jako mutacja na hortensji ‘Pee Wee’ w Wielkiej Brytanii przez Petera Catta w 1990 r.  Krzewy są niewielkie. Dorastają do wysokości około 1 m przy podobnej szerokości. Kwiatostany dość małe i niezbyt liczne.

• ‘Munchkin’ należy do nowszych kreacji ze Stanów Zjednoczonych. Została otrzymana w Arboretum Narodowym USA w Waszyngtonie. Krzewy dorastają do wysokości 0,9 m i szerokości 1,4 m. Liście są jasnozielone, 5–7-klapowe. Jesienią zmieniają kolor na mahoniowoczerwony. Kwiatostany sztywne, ułożone ponad piętrem liści. Kwiaty początkowo białe, dość szybko zmieniają kolor na różowy. Odmiana odpowiednia na słoneczne stanowiska.

• ‘Pee Wee’ to karłowa odmiana znaleziona przez Richarda Scotta i Russella Blue z Alabamy w USA. Krzewy dorastają do wysokości 120-150 cm, przy podobnej szerokości. Kwitnie bardzo obficie. Kwiatostany białe, Jesienią liście przybierają atrakcyjny czerwony kolor.  

• ‘Queen of Hearts’ to odmiana otrzymana w Arboretum Narodowym USA w Waszyngtonie w wyniku krzyżowania hortensji ‘Snow Queen’ i ‘Pee Wee’.  Krzewy dorastają do wysokości 2 m i szerokości 2,75 m. Kwiatostany są bardzo liczne i duże. Początkowo białe, potem stają się różowe. Mają pozostawać dekoracyjne najdłużej ze wszystkich znanych odmian hortensji dębolistnej.  

• ‘Ruby Slippers’ to również odmiana z Arboretum Narodowego USA w Waszyngtonie. Krzewy dorastają do wysokości 1 m, przy szerokości 1,5 m. Są zwarte i przyjmują zaokrąglony pokrój. Liście jesienią zmieniają kolor na mahoniowoczerwony. Kwiatostany dość duże, (ok. 25 cm długości), zebrane ponad piętrem liści. Początkowo białe, bardzo szybko zmieniają kolor, najpierw na różowy, później na jaskrawoczerwony. Odmiana ma dobrze rosnąć w pełnym słońcu.

• SNOW QUEEN (‘Flemygea’) to dość stara odmiana z USA otrzymana w szkółkach Princeton Nurseries w New Jersey (USA) przed 1990 r. Krzewy duże, dorastają do wysokości 1,8–3 m, przy podobnej szerokości. Kwiatostany liczne, duże i sztywne, zbudowane głownie z kwiatów sterylnych. Początkowo są białe, później lekko różowieją.  

• ’Snowflake’ to odmiana, którą znalazł w Alabamie w USA Eddie Aldridge w 1969 r. Jest podobna do SNOW QUEEN, ale tworzy kwiatostany złożone z kwiatów podwójnych (pełnych). Ponieważ są ciężkie, zakończone nimi pędy przewijają. Odmiana ta jest szczególnie ceniona za liście przebarwiające się jesienią na intensywny kolor czerwony i purpurowy.

• TARA (‘BIV01’^PBR) to nowa odmiana otrzymana przez Tarę Bivin z USA. Krzewy karłowe, mają dorastać do wysokości 125 cm przy podobnej średnicy. Tworzą masywne, lekko zaokrąglone, stożkowate kwiatostany o wysokości 15-20 cm, przy podobnej średnicy. Są one złożone wyłącznie z gęsto upakowanych kwiatów podwójnych. Początkowo są białozielone, ale starzejąc się coraz bardziej zielenieją, bez różowych odcieni. Jedna z pierwszych odmian hortensji dębolistnej przydatna także do uprawy w pojemnikach.

Najtrudniejsza hortensja do rozmnażania

Hortensja dębolistna uznawana jest za jeden z najtrudniejszych do rozmnażania gatunków z rodzaju Hydrangea. Obecnie większość nowych odmian jest jednak licencjonowana i trzeba je kupować w formie ukorzenionej „młodzieży”.

Starsze, niechronione prawnie odmiany, rozmnaża się najczęściej przez wierzchołkowe sadzonki zielne, traktowane preparatami przyspieszającymi tworzenie korzeni (4000 ppm IBA) Można też próbować ukorzeniać sadzonki półzdrewniałe (należy użyć preparatów przyspieszających ukorzenianie – 2500 ppm IBA). Sadzonki nietraktowane substancjami wspomagającymi tworzenie korzeni ukorzeniają się w niewielkim procencie.

Bardzo ważne jest podłoże do ukorzeniania. Musi być mocno przepuszczalne i napowietrzone. W Stanach Zjednoczonych wykorzystuje się w tym celu często czysty perlit lub mieszaninę trzech części perlitu z jedną częścią torfu. W warunkach zamgławiania sadzonki ukorzeniają się zwykle po 5-6 tygodniach. Nawet po ukorzenieniu nie powinny być do następnej wiosny wyjmowane z podłoża, gdyż korzenie są bardzo wrażliwe na uszkodzenia. Zimowanie w pomieszczeniu chłodnym, ale zabezpieczonym przed mrozem, zwiększa przeżywalność ukorzenionych sadzonek.   

Obecnie dość często hortensje dębolistne rozmnażane są także w laboratoriach in-vitro.

Produkcja – o czym należy pamiętać

Hortensja dębolistna nie jest tak łatwa do produkcji w pojemnikach jak hortensje wiechowate czy ogrodowe. Rośliny tolerują pełne nasłonecznienie na kontenerowni tylko, jeżeli mają zapewnione odpowiednie nawodnienie. Ten gatunek ma jednak specyficzne wymagania wodne. Niektórzy szkółkarze z USA nazywają go najmniej lubiącą wodę hortensją, gdyż mocno cierpi, jeżeli woda zalega w pojemnikach zbyt długo. Stąd bardzo ważne są podłoża porowate, dobrze i szybko odprowadzające wodę. Odpowiednie będą pojemniki z wystarczająca liczbą otworów w dnie, a lepiej – także u podstawy ścianek bocznych. Hortensje dębolistne bardzo dobrze rosną w pojemnikach przystosowanych do tzw. powietrznego przycinania korzeni, np. typu Air-Pot®. Są one szczególnie przydatne, jeżeli hortensje są na kontenerowni zgrupowane razem z roślinami wymagającymi obfitego i częstego nawadniania.

Hortensje dębolistne zaliczane są do grupy roślin o średnim zapotrzebowaniu na składki pokarmowe.

Krzewy należy przycinać w celu zagęszczenia bezpośrednio po kwitnieniu. Przycinanie późnym latem lub jesienią spowoduje utratę kwitnienia w kolejnym sezonie. Hortensje dębolistne, zwłaszcza ich starsze odmiany, często rosną dość asymetrycznie, z tendencją do przewieszania większości pędów poza pojemnik. Powoduje to zwiększone zapotrzebowanie na przestrzeń na kontenerowni, utrudnia późniejszą logistykę roślin oraz ich ekspozycję w punktach handlowych. Tej wady pozbawione są kreacje nowsze, np. ‘Munchkin’ czy ‘Ruby Slippers’.    

Doświadczenia prowadzone na UT Institute of Agriculture w Knoxville w USA pokazały jednak, że nawet starsze odmiany (np. ‘Alice’) uzyskują lepszy pokrój w szkółce, gdy „młodzież” pochodzi z rozmnażania metodą in-vitro. W przypadku ukorzenionych sadzonek, dla uzyskania podobnej jakości materiału finalnego konieczne było przycinanie roślin.